وسواس در علم پزشکی یک اختلال اضطرابی مزمن است. این اختلال ذهن فرد را به طور مفرط اشغال می‌کند و این اشتغال در مورد نظم و ترتیب و امور جزئی و همچنین کمال‌طلبی است. اما داستان به اینجا ختم نمی‌شود، بیماری وسواس شامل بخش‌های مختلفی می‌شود که می‌تواند زندگی افراد را تحت شعاع خود قرار دهد. شست و شوی بیش از اندازه، چندین بار باز و بسته کردن درهای خانه، مدام چک کردن خاموش بودن اجاق گاز قبل از خروج از منزل همه نشانه‌هایی است که شاید شما هم زیاد دیده باشید. حتی ممکن است خود شما هم گاهی دچار این وسواس شوید. اما نگران نباشید، این کار‌ها اگر همیشگی نباشد و خللی در زندگی روزمره شما و اطرافیان ایجاد نکند خطرناک نیست.
وسواس چیست؟
وسواس در علم روانپزشکی یک اختلال اضطرابی مزمن است. این اختلال ذهن فرد را به طور مفرط اشغال می‌کند و این اشتغال در مورد نظم و ترتیب و امور جزئی و همچنین کمال‌طلبی است. اما داستان به اینجا ختم نمی‌شود، بیماری وسواس شامل بخش‌های مختلفی می‌شود که می‌تواند زندگی افراد را تحت شعاع خود قرار دهد.
وقتی بیماری به پزشک متخصص اعصاب مراجعه می‌کند و می‌گوید: «من روزانه بیش از ۵ بار باید حمام کنم اما همین که از حمام بیرون می‌آیم و دستم به جایی می‌خورد حس می‌کنم همه بدنم کثیف شده و دوباره برمی‌گردم به حمام، این کار دیگر خودم را هم عصبی و ناراحت می‌کند. خانواده‌ام را هم خسته کردم.» او نشانه دقیق بیماری وسواس را دارد. یک فکر مدام او را آزار می‌دهد ولی او برای رسیدن به آرامش باید عملی را مرتب تکرار کند. این افراد همیشه مضطرب هستند و این وسواس به دلیل اضطراب باعث کوتاه شدن عمرشان هم می‌شود.
–
دسته‌بندی وسواس
وسواس‌ها همیشه به شست و شو و باز و بستن درهای خانه و ماشین منجر نمی‌شوند. زمان‌هایی هست که یک فکر به قدری برای افراد آزار دهنده می‌شود که تا مرز جنون و خودکشی هم می‌روند.
وسواس فکری
فردی که دچار شک به اطرافیانش می‌شود به نوعی از بیماری وسواس فکری رنج می‌برد.
فکر آزاردهنده در ذهنش می‌چرخد و باعث می‌شود به شخص خاصی شک کند و با رفتارش او را آزار دهد. او خیلی تلاش می‌کند این فکر‌ها را سرش بیرون کند ولی معمولا موفق نمی‌شود.
شکل دیگر وسواس، فکری این است که شما بدون اینکه عملی را انجام دهید تنها از فکر آن آزار می‌بینید. مثلا کتری پر از آب داغ دست شماست و در همان لحظه فکر می‌کنید ممکن است روی پای فرزندم بریزد و و بسوزد. در صورتی که هرگز این کار را نمی‌کنید ولی همین فکر باعث آزار می‌شود.
در وسواس فکری پیش می‌آید که فرد تصور می‌کند تماس داشتن با فرد خاصی او را کثیف می‌کند، حالا بدون اینکه آن فرد در دسترس باشد از فکر این موضوع تمام وقت ناراحت است.
وسواس فکری – عقیدتی
نکته‌ای که در این نوع وسواس مهم است فرهنگ جامعه‌ای است که فرد در آن زندگی می‌کند. در جامعه‌ای مستعد این موضوع افراد نسبت به عقایدشان آنقدر وسواس پیدا می‌کنند که فکر می‌کنند فقط عقاید آن‌ها درست است و می‌توانند دست به هر کاری برای آن بزنند. (البته این نوع وسواس چون معمولا با انجام یک سری اعمال تکرار شونده همراه است، جزو وسواس‌های عملی هم محسوب می‌شود.)
وسواس فکری – خرافی
حالا تصور کنید این فکرهای وسواسی به خرافات نزدیک شود، مثلا روزی که لباس قرمز پوشیدم با همسرم دعوا کردیم، پس دیگر این لباس را نمی‌پوشم چون حتما باز دعوا می‌کنیم.
دقت کنید این‌ها دیگر از وسواس جدا می‌شوند و نوعی تفکرات خرافی آزار دهنده هستند.
در نهایت همه این وسواس‌ها وقتی زیاد تکرار شوند زندگی شخصی و خانوادگی فرد را مختل می‌کنند و سرانجام به بستری شدن هم می‌انجامد.
وسواس اجباری
این نوع وسواس خود شامل رفتارهای مختلفی می‌شود که قابل دسته بندی است. وسواس شست و شو، چک کردن، قرینگی و اختلال وسواس اجباری فکری و رفتاری.
وسواس شستشو که در بالا توضیح دادیم شست و شوی زیاد و بی‌دلیل وسایل و دست و بدن است که در مواقعی به زخم شدن‌های مکرر و خطرناک دست‌ها منجر می‌شود. فردی که در طول روز بار‌ها دست‌هایش با مواد شوینده در تماس است حتما دچار مشکلات پوستی زیادی خواهد شد. دراین شرایط وسواسی بیماری می‌تواند روان فرد را بیشتر تخریب کند.
وسواس قرینگی
تا به حال شده اتفاقی در یخچال کسی را باز کنید و با تعجب ببینید هر وسیله یا جای مشخصی دارد؟ به شکلی که اگر ان را از سرجایش بردارید هیچ جای دیگری برایش نیست. حالا به کمد لباسشان هم سر بزنید، باز هم شوکه خواهید شد. تمام لباس‌ها با نظمی خاص و باور نکردنی کنار هم قرار گرفته‌اند. چرخی در خانه بزنید با این صحنه‌ها زیاد رو به رو می‌شوید. این افراد را از آنهایی که ذاتا منظم هستند جدا کنید. آن‌ها برای نظمشان منظق خاصی دارند ولی آزار نمی‌بینند. اما افراد وسواسی اگر گوشه نظم لباس‌هایشان خراب شود حتما دیوانه می‌شوند.
وسواس چک کردن
خدا نکند تصمیم بگیرید با این افراد وسواسی سفر بروید. خودتان را آماده کنید که حداقل نیم ساعت یا بیشتر، معطل بستن در‌ها، چک کردن خاموشی برق و اجاق گاز و وسایل خطرناک دیگر باشید. اگر از این مرحله موفق عبور کردید حالا نوبت خوان‌های دیگر است. بنزین زدن و بار‌ها چک کردن در باک و اطمینان از بسته بودن آن. پیدا کردن جای مناسب برای اقامت که تقریبا هر جا برسید آن‌ها می‌گویند حالا شاید جای بهتری هم باشد و این قصه همین طور ادامه دارد. چاره‌ای نیست شما با یک بیمار وسواسی سفر رفته‌اید پس خونسرد باشید و سعی کنید با آن‌ها به خوبی کنار بیایید.
علت وسواس/ اکتسابی یا ارثی
روان‌شناسان معتقدند وسواس نوعی بیماری است که هم علت ژنتیکی دارد و هم محیط اطراف فرد در بروز آن بی‌تاثیر نیست.
دکتر خزایی روانپزشکی است که در این زمینه می‌گوید: «اشکال مختلف اختلال وسواس اجباری محصول عوامل مشترک زیست‌شناختی، روان‌شناختی و اجتماعی است.»
درمان وسواس
دکتر خزایی برای درمان وسواس درمان‌های شناخت – رفتار درمانی را توصیه می‌کند و معتقد است در کنار همه این عوامل عامل ژنتیک از اهمیت بسیاری در ایجاد این اختلال برخوردار است. دکتر خزایی می‌گوید «بیماری وسواس اجباری درمان دارد، البته درمان این بیماری طولانی مدت بوده و ممکن است فرد چندین سال تحت درمان‌های دارویی و مشاوره‌ای قرار گیرد.»
هومیوپاتی و درمان وسواس
برای درمان وسواس دو راه وجود دارد. می‌توان با تشخیص دکتر اعصاب داروهای مربوط به اعصاب و روان را مصرف کرد که البته در مصرف دارو در کنار انواع مشاوره و روان درمانی پاسخگو خواهد بود. راه دوم اینکه از روش درمان هومیوپاتی استفاده کنید. در هومیوپاتی که یکی از موثر‌ترین شیوه‌های درمان انواع وسواس فکری است، تمرکز بر یافتن ریشه‌های اصلی وسواس فکری و عملی است. عملکرد هومیوپاتی و دارو درمانی کاملا با هم متفاوت است. در درارو درمانی اولین چیزی که برطرف می‌شود اضطزاب‌های مداوم فرد است که باعث آزار روحی روانی او می‌شود. اما در هومیوپاتی پزشک سعی دارد به این نتیجه برسد که فرد وسواسی اگر این اعمال را انجام ندهد چه اتفاقی برایش می‌افتد و اصلا به جای آن دست به چه کار آزار دهنده دیگری می‌زند.اختلال وسواس ذهن فرد را به طور مفرط اشغال می‌کند
روش درمان رویارویی (مواجهه)
در این روش پزشک از بیمار می‌خواهد با پدیده‌ای که باعث آزار او می‌شود روبه رو شود. به این صورت که از بیمار وسواسی می‌خواهند در مقابل نیاز فکری برای انجام کار وسواس گونه مقاومت کند، هر چه این زمان طولانی‌تر شود برای بیمار آزاردهنده‌تر خواهد بود ولی اگر بتواند در مقابل میل به انجام کار تکراری مقاومت کند در نهایت در مدت زمان درمان موفق به ترک عادت وسواس خواهد شد. این روش به نوعی شبیه مراحل ترک اعتیاد است، شاید لازم باشد با بیمار خیلی جدی برخورد شود و از او بخواهند کاری را انجام ندهد، یا برعکس اگر از انجام کاری وحشت دارد دقیقا آن را انجام دهد. مثلا بیماری را تصور کنید که حساسیت به رنگ خاصی دارد.
او در منزلش هیچ وسیله‌ای با آن رنگ مشخص نگه داری نمی‌کند و حتی از کنار آن رنگ هم نمی‌گذرد. دکتر از او می‌خواهد شئی به آن رنگ را بردارد و مدتی در دستش نگه دارد. او از اینکار امتناع می‌کند، سرانجام با اصرار پزشک برمی‌دارد ولی سریع آن را رها می‌کند، دوباره این عمل تکرار می‌شود تا وقتی که کاملا وسیله را در دستش نگه دارد و ترس از آن را رها کند. این عمل زمان بندی خاصی ندارد، گاهی نیم ساعت یا کمتر و بیشتر برای هر بیمار وسواسی طول می‌کشد. اما با تداوم این روش در کنار دارو درمانی می‌توان به بهبود فرد وسواسی امیدوار بود.
پژوهشگران و پزشکان می‌گویند، روش درمان رویارویی و پیشگیری از پاسخ، در یک فرایند ۲۰ تا ۹۰ دقیقه‌ای اتفاق می‌افتد و احساس اجبار برای انجام کاری که از اضطراب جلوگیری می‌کند، حداکثر ۹۰ دقیقه زمان می‌برد. در نتیجه بیمار وسواسی درصورتی که بتواند ۹۰ دقیقه در برابر فکر وسواسیِ خود مقاومت کند، بر بخش اعظمی از بیماری خود غلبه کرده است.
شاید لازم باشد با بیمار خیلی جدی برخورد شود و از او بخواهند کاری را انجام ندهد
وسواس در کودکان
تقریبا از هر ۲۰۰کودک و نوجوان ۱ نفر به بیماری وسواس دچار است، البته این میزان در سنین نوجوانی بیشتر دیده می‌شود.
علایم بیماری وسواس در کودکان متفاوت است، اما یک سری علامت رایج برای بیماری هست:
۱. مشکلات زیاد با خاک و آلودگی و میکروب
۲. شک و تردید‌هایی که اغلب نگران کننده هستند
۳. افکار مزاحم در مورد خشونت، صدمه زدن، کشتن خود یا دیگری
۴. صرف وقت زیاد برای تمیز کردن، تکرار کردن اعمال، شمردن اعداد و اشیا
۵. دغدغه نظم و تربیت و قرینگی
۶. افکار دائمی در مورد اعمال جنسی خشن یا رفتارهایی که در جامعه تابو محسوب می‌شوند
۷. مشکلات در برابر عقاید مذهبی و شخصی
۸. نیاز شدید به دانستن یا تکرار مسائلی که ممکن است بی‌اهمیت باشد
۹. توجه بیش از حد به جزئیات
۱۰. نگرانی بیش از حد نسبت به اتفاقات خطرناک و علت وقوع آن‌ها
۱۱. افکار، رفتار و انگیزه‌های تهاجمی
چه باید کرد؟
اگر شما چنین علایمی را در فرزندتان زیاد می‌بینید، بهتر است اول با پزشک اطفال مشورت کنید و با کمک او به روانپزشک و متخصص اعصاب مراجعه کنید.
تشخیص زودهنگام و جلوگیری از پیشرفت بیماری وسواس در کودکان بهترین کاری است که می‌توانید برای فرزندتان انجام دهید.
روش‌های درمان
درمان فردی/ خانوادگی/ دارویی
در درمان فردی برای کودکان هم از همان روش های شناختی، رویارویی و مواجهه استفاده می‌شود. درمان خانوادگی نقش پدر و مادر در حمایت و کمک به کودک دارای وسواس بسیار حیاتی است. آن‌ها می‌توانند برای غلبه او بر ترس‌ها و اضطراب‌ها شرایط را به خوبی مدیریت کنند.
درمان دارویی در بیماری وسواس سعی بر این است که دارو وارد نشود اما گاهی علایم به قدری شدید و خطرناک می‌شود که ناچارند در کنار روش‌های دیگر از تجویز دارو هم استفاده کنند.
